კატეგორია - ეკლესია ^{(გვერდი 32/39)}

ოქუმისწყალის ხეობა ადრე და განვითარებულ შუასაუკუნეებში ეგრისის საერისთავოს (ივ. ჯავახიშვილის მიხედვით საბედიანოს) ნაწილი იყო. გვიან შუასაუკუნეებში იგი ჯერ სამეგრელოს სამთავროს ნაწილია, XVII-XVIII საუკუნეების მიჯნიდან რუსეთთან შეერთებამდე კი სათავადო სამურზაყანოსი.

ყვარას გუმბათოვანი და დარბაზული ეკლესიები (XI – XIII სს) მდებარეობენ სოფ. არტნის ჩრდილოეთით მდ. ივრის ხეობაში მდ. ხაშრულას შესართავიდან 3 კმ–ში, რომლის გავლაც შესაძლებელია ფეხით ან ორხიდიანი ავტომანქანით. აქ, ტურისტები ისვენებენ ივრის ხეობის თვალწარმტაც ბუნებაში, ათვალიერებენ ყვარას ეკლესიებს და აწყობენ პიკნიკს.

ყვარელწყალის სვეტების კომპლექსის თავდაპირველი სახელწოდება, ისევე როგორც სოფლის მიდამოების ძველი ტოპონიმიკა, არ შემორჩენილა. როგორც ჩანს, ხეობის ძველი მოსახლეობა გვიანი შუასაუკუნეების განუწყვეტელი ომიანობის (შაჰ-აბასის ლაშქრობები, ლეკიანობა) შედეგად გადაშენდა და მასთან ერთად დაიკარგა ტოპონიმიკაც. სოფელ ყვარელწყლის ამჟამინდელი მცხოვრებნი XIX საუკუნეში ჩამოსახლებულ ფშაველთა შთამომავლები არიან. ახალმოსახლე ფშავლებს მაღალი, კოშკის მსგავსი საცხოვრებლები აუგიათ, რის გამოც თავდაპირველად ამ სოფელს „კოშკებს“ უწოდებდნენ. მეორეს მხრივ საყურადღებოა, რომ ვახუშტი ბატონიშვილის რუკაზე დღევანდელი ყვარელწყლის ადგილზე აღნიშნულია სოფელი ყორწყალი

დარბაზული ეკლესია (მინაშენიანად 5,7 X 5,7 მ) ნაგებია ნატეხი ქვითა და კირის ხსნარით. წყობა ირეგულარულია. ტლანქად დამუშავებული ქვიშაქვის მოზრდილი ქვებით ნაწყობ გარეთა კუთხეებში აქა-იქ შირიმის ქვებიცაა ჩართული. კედლები გარედან მოსწორებულია ბათქაშით, რომლითაც შევსებულია ნაკერები და ნაწილობრივ დაფარულია ქვის ზედაპირი. მოგვიანებით ეკლესია გარედან შეულესავთ (შემორჩენილია ნალესობის ფრაგმენტები). ეკლესიაში შესასვლელი სამხრეთიდან, მინაშენიდანაა. კარი მინაშენის მხრიდან ქვის არქიტრავით ყოფილა გადახურული, ხოლო შიგნით თაღოვანია. თაღი შესასვლელის წირთხლებს უშუალოდ არ ერწყმის, ღიობზე ოდნავ განიერია და ქუსლის დონეზე მცირე საფეხურებს ქმნის. ეკლესიის შიდა სივრცე ვიწრო და მაღალია. აღმოსავლეთით ნახევარწრიული აფსიდია, რომლის ღერძზე მაღალი თაღოვანი სარკმელია. სარკმლის ორივე მხარეს - თითო სწორკუთხა ნიში. სარკმლის ქვემოთ, კედელზე, ქვის ტრაპეზია მიდგმული. საკურთხევლის ბაქანი ნავის იატაკზე ერთი საფეხურით მაღალია. აფსიდი გადახურულია კონქით, რომლის თაღი აფსიდის კუთხეების დამაგვირგვინებელ მარტივი პროფილის (თარო და ოდნავ შეზნექილი მრუდი) იმპოსტებს ეყრდნობა. დარბაზის სამხრეთ და დასავლეთ კედლებში თითო სარკმელია. ორივე სარკმელი კედლის ზედა ნაწილშია და ქვის ფილებით ჰორიზონტალურადაა გადახურული. ეკლესია მოხატულია. მოხატულობა XIII საუკუნეს განეკუთვნება. საკურთხევლის მოხატულობა ორ რეგისტრადაა გაყოფილი. კონქში წარმოდგენილია ვედრების დიდი ზომის კომპოზიცია, რომელიც ავსებს მთელ კონქს და თითქმის სარკმლის თაღის წვერს აღწევს. მაცხოვრის მონუმენტური გამოსახულება სიდიდით ბევრად სჭარბობს ღვთისმშობლისა და იოანეს ფიგურებს. მაცხოვარს მოწითალო-ყავისფერი ქიტონი და თეთრი ჰიმატიონი აცვია. მის მარჯვენა მხარეზე წვრილი თეთრი ხაზებით იმიტირებულია ღვთაებრივი ნათელი. მოხატულობის მეორე რეგისტრში ეკლესიის მამები ყოფილან გამოსახულნი. კონქის თაღის წინა სიბრტყეზე შერჩენილია ოსტატურად შესრულებული ასომთავრული წარწერის ნაშთები. დარბაზის კედლებზე გამოსახული საუფლო დღესასწაულთა ციკლის სცენები კონქის კომპოზიციასთან შედარებით მცირე ზომისაა. დარბაზის პირველი რეგისტრის მოხატულობა სამხრეთითა და ჩრდილოეთით კამარაშია მოქცეული. სამხრეთ კედლის აღმოსავლეთ მონაკვეთზე წარმოდგენილია ხარება, შემდეგ შობა. დასავლეთ კედელზე გამოსახული სცენის დადგენა არ ხერხდება. ჩრდილოეთ კედელზე დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ მოცემულია ნათლისღება და ლაზარეს აღდგინება. მეორე რეგისტრის მხატვრობა შემონახულია დასავლეთ და ჩრდილოეთ კედლებზე. დასავლეთ კედლის ჩრდილოეთ ნაწილში გაირჩევა ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა, ჩრდილოეთ კედელზე, დასავლეთით — ამაღლება, აღმოსავლეთით — სულიწმინდის მოფენა. კამარის ცენტრალურ ნაწილში მთელ სიგრძეზე გავლებულია მცენარეული ორნამენტის ზოლი ყოფდა სამხრეთ და ჩრდილოეთ ფერდების მოხატულობას. მხატვრობა მეტად დახელოვნებული ოსტატის შესრულებულია. კომპოზიციები მრავალფიგურიანია. მოძრაობა რბილი და მსუბუქია, პროპორციები — დახვეწილი, ნახატი — მოქნილი და ნატიფი. კოლორიტში ჭარბობს ყვითელი, მოწითალო-ყავისფერი, ნაცრისფერი, ლურჯი და თეთრი ფერები. ეკლესიის ფასადები სადაა, მოკლებულია ყოველგვარ სამკაულს. აღმოსავლეთ ფასადზე სარკმლის თაღს ნალესობით ნალისებრი ფორმა აქვს მიცემული. კედლები დასრულებულია ოდნავ გამოშვერილი, ქვიშაქვის ნატეხი ქვებით ნაწყობი, სამსაფეხურიანი ლავგარდნით, რომელსაც განივ ფასადებზე, ფრონტონის ძირებთან, ჰორიზონტალური შენაკეცები აქვს. ეკლესიას სამხრეთით თანადროული სწორკუთხა მინაშენი ეკვრის, რომლის სამხრეთ კედელში ორმალიანი თაღოვანი შესასვლელია მოწყობილი (აღმოსავლეთის მალი თაღის ქუსლის დონემდე ამოშენებულია). თაღები ეყრდნობა ტლანქად ნაგებ, სადა კაპიტელით დაგვირგვინებულ მრგვალ სვეტს (გვიანდელია). მინაშენში აღმოსავლეთით სწორკუთხა სარკმელია. სარკმლის ქვემოთ, კედელზე, მიდგმულია სწორკუთხა ტრაპეზი. ეკლესიის ეზოს სამხრეთიდან ქვითკირის საყრდენი კედელი (სიმაღლე დაახლოებით 2 მ, სიგრძე 25 მ) აქვს, რომელიც სამი მძლავრი ნახევარწრიული კონტრფორსითაა გამაგრებული.

შავი საყდარი მიეკუთვნება ეგრისის კომპლექსს (X–XIII სს.)

შალიკაშვილების (ღვთისმშობლის) ეკლესია თარიღდება X-XI საუკუნეებით. 1920 წლის მიწისძვრას ეკლესია თითქმის მთლიანად დაუნგრევია. შენობის დასავლეთის კარის თავზე არსებული მხედრული წარწერის თანახმად ეგვტერი, კარიბჭე და სამრეკლო (არ შემორჩენილა) 1708 წელს აუშენებია ედიშერ შალიკაშვილს.

შიხიანის ტაძარი ამჟამად განმარტოებით დგას, მის გარშემო ჩანს ნასახლარის კვალი. ადრე ამ ადგილას ყოფილა სოფელი შიხიანი, ხოლო ბოლო დროს მას შერჩენია ეკლესიის სახელი `აღდგომა~. რადგან აქ ჭაობიანი, ციებიანი ადგილი ყოფილა მოსახლეობა აყრილა და ენისელს შეერთებია. ამ სოფელს შიხიანი რქმევია, გადმოცემით იცოდა სოფელ ენისელისა და სოფელ გრემის ზოგიერთმა მცხოვრებმა. ეს დასტურდება ეკლესიის კედელზე არსებული წარწერით. ქართულ ისტორიულ წყაროებში შიხიანი არსად არ არის მოხსენიებული, მხოლოდ რამდენჯერმე ის იხსენიება XVI საუკუნის ბოლოს რუსი ელჩების ნაწერებში

შლუყურის წმ. გიორგის ეკლესია (11,5X 6,5 მ)დარბაზულია, ნაგებია ქვიშაქვით, ნატეხი ქვითა და ხით. შეკეთების დროს ხის კამარა და კონქი ორფერდა სახურავით შეუცვლიათ. ეკლესიის სამხრეთით და დასავლეთით ფართო და მაღალი თაღოვანი შესასვლელები აქვს. ნახევარწრიული აფსიდის ღერძზე ფართო თაღოვანი სარკმელია.

შორეთის სამონასტრო კომპლექსი სამხრეთ საქართველოში, ოთხი ისტორიული პროვინციის - სამცხის, ჯავახეთის, თორისა და თრიალეთის საზღვარზე, ასპინძისხევში მდებარეობს, დაბა ასპინძიდან 11 კილომეტრში. მნიშვნელოვანი სტრატეგიული მდებარეობა ჰქონდა ასპინძისხევს, სამცხე-ჯავახეთის ბუნებრივ საზღვარს. მდინარე სანისლოს (ოთისწყლის) მარცხენა სანაპიროს ციცაბო, კლდოვანი მთები წარმოადგენენ, თრიალეთში ბილიკები შავი კლდის მიმართულებით გადის, კლდეკარს (კლდეში გაჭრილ საურმე გზას) ციხისჯვრისაკენ (თორი) მივყავართ, გზა აქ კოდიანზე (შარვაშეთის ქედზე) გადადის.

აღწერა არ არის